چرا فلزهای پالادیوم، طلا، پلاتین و نقره، گران‌بها هستند؟
شش دلیل برای قیمتی بودن آن‌ها
در هنر – صنعت طلا و جواهرسازی، از فلزهای گوناگونی استفاده می‌شود که از میان انواع آن‌ها، چهار فلز دارای ارزش بیشتری هستند و جز فلزهای گران‌بها حساب می‌شوند. از نظر قیمت، پالادیوم از همه گران‌تر است، پس از آن طلا، پلاتین و در آخر نقره بالاترین ارزش مادی را دارند.این فلزات به نسبت حجم‌شان نسبت به فلزهای دیگر، سنگین‌تر هستند و این چگالی بالا؛ به استخراج آن‌ها از معدن، استحصال، بازیافت، شناسایی و تشخیص آن‌ها کمک می‌کند. علت گران بودن این فلزها، چند ویژگی خاص آن‌هاست که باعث شده متفاوت از بقیه فلزها باشند که آن‌ها را با هم می‌بینیم:
1. ترکیب نشدن با اکسیژن
نخستین دلیل و شاید مهمترین، مقاومت‌شان در برابر اکسید شدن و ترکیب نشدن با اکسیژن و زنگ نزدن و پایداری آن‌ها در برابر هوازدگی است، که البته از این لحاظ، فلزهای پلاتین، طلا و پالادیوم و در آخر نقره این ویژگی را دارند. نقره تا اندازه‌ای دچار ترکیب با اکسیژن شده و اکسید می‌شود، اما طلا و پلاتین به هیچ عنوان با هوا ترکیب نمی‌شوند. منظور از طلا و پلاتین و هر فلزی که در این‌جا گفته می‌شود، نوع خالص آن فلز هست. یعنی بی هیچ ناخالصی و بنابر این اگر این فلزها، خالص بودن‌شان را از دست بدهند، دیگر آن ویژگی‌هایی را که عنوان می‌کنیم، نخواهند داشت. به طوریکه می‌بینیم فلزهای آلیاژشده‌ای از طلا، دچار اکسیداسیون (Oxidation) و هوازدگی می‌شوند. یک قطعه طلای خالص، اگر هزاران سال هم در برابر آفتاب، هوا و رطوبت قرار بگیرد، پایداری خودش را حفظ خواهد کرد و با اکسیژن ترکیب نخواهد شد و رنگ زرد خودش را کاملا حفظ خواهد کرد، همینطور فلزات دیگر مانند پلاتین، پالادیوم و البته تا اندازه‌ای نقره. مثالی که می‌توان در این مورد زد، دندان‌های طلا می‌باشد. در گذشته، دندان طلای درون دهان افراد برای تزئین یا نوعی درمان به کار می‌رفت. اگر این دندان‌ها، در برابر اکسیداسیون مقاومت نداشتند، در محیط دهان که مرطوب است و بزاق دارد و در تماس با اکسیژن است، دچار زنگ‌زدگی می‌شدند و می‌توانستند سلامت مصرف‌کننده را نیز به خطر بیندازند. پس این مهمترین دلیلی است که این فلزها گران‌قیمت هستند.
2. مقاومت در برابر اسیدها و بازها
دومین دلیل مهم، پایداری آن‌ها در برابر مواد شیمیایی، به ویژه اسیدها و بازها است. به طوری که هیچ اسید خالصی به جز اسید سلنیک (Selenic acid) نمی‌تواند این فلزها را (به جز نقره) در خودش حل کند. برخی اسیدها چون اسید سولفوریک غلیظ (Sulfuric acid) و نیتریک اسید (Nitric acid) یا تیزاب می‌توانند نقره را در خودشان حل کنند. اما پلاتین و طلا، کاملا در برابر این اسیدها پایدار هستند. تنها یک اسید ترکیبی وجود دارد که می‌تواند طلا را در حالت سرد در خودش حل کند و آن هم تیزاب سلطانی (Aqua Regia یا Royal Water) و این یک اسید ترکیبی است. تشکیل‌شده از یک قسمت اسید نیتریک و سه قسمت اسید کلریدریک (جوهر نمک) است که در حالت سرد می‌تواند طلا را در خودش حل کند، اما در همین حالت نمی‌تواند پلاتین را در خودش حل کند و باید برای حل پلاتین، در حالت جوش یا گرم باشد. پس این دلیل دوم عامل مهم دیگری برای داشتن کاربردهای گسترده این فلزات در صنعت و حوزه‌های مختلف به شمار می‌رود.
3. شکل‌پذیری و چکش‌خواری
سومین دلیل که باعث می‌شود این فلزها ویژه و گران‌قیمت باشند، چکش‌خواری، نرمی، خاصیت مفتول‌شدگی و شکل‌پذیری آن‌ها در حالت سرد است، در حالیکه بسیاری از فلزها برای شکل‌دهی نیاز دارند تا در حالت گداخته باشند. به طور مثال درباره آهن، ما می‌بینیم برای شکل‌پذیری باید حتما در حالت گداخته باشد. در گذشته آهنگران، آهن را به صورت گداخته از کوره در می‌آوردند و با چکش به آن شکل می‌دادند. اما این فلزها این خاصیت را دارند که بتوانند در حالت سرد هم به راحتی شکل‌پذیری را داشته باشند و به شکل‌های گوناگونی چون مفتول و صفحه نازک و… در بیایند. این فلزها شکل‌پذیری بالایی دارند و نرم هستند.
4. کمبود آن‌ها
دلیل چهارم گران‌بها بودن این چند فلز، کمبود آن‌ها در پوسته زمین است. قطعا اگر مقدارشان در پوسته زمین بیشتر بود، قیمت‌شان کمتر از این می‌شد. هرچند که کمبود این فلزها لزوما تنها عامل گران‌بها بودن آن‌ها نیست، چرا که فلزات دیگری نیز وجود دارند که کمیاب هستند، اما گران‌قیمت نیستند و این گران‌بها بودن بیشتر به ویژگی‌ها و کاربرد آن‌ها بر می‌گردد.
5. رسانایی
پنجمین دلیل برای گران‌بها بودن این فلزها، ویژگی‌های رسانایی آن‌هاست. این فلزها رسانای گرمایی و الکتریکی خوبی هستند و طی این چندین دهه، نقش مهمی را در صنایع الکترونیکی بازی کرده‌اند. رسانایی گرمایی و الکتریکی نقره در میان فلزها، از همه بالاتر است و این ویژگی‌ها را باید در ساخت زیورآلات با این فلز حتما در نظر داشت و از آن استفاده کرد.
6. ویژگی‌های ظاهری
دلیل ششم و آخر، برخی ویژگی‌های ظاهری این فلزهاست. طلا رنگ زرد زیبایی دارد. پلاتین سفید مات است. پالادیوم سفید درخشان است. نقره از همه این سه تا فلز درخشندگی بیشتری دارد، به طوری که تا 90 درصد نور تابانده شده به سطح خودش را می‌تواند بازتاب دهد. البته منظور ما نقره‌ای است که سطح رویش جلا شده و بازتابش عالی دارد. این نقره پس از پرداخت‌کاری به دست می‌آید. هرچند که نقره پس از جلا رنگ بسیار زیبایی می‌گیرد، اما به دلیل اینکه کمی با هوا ترکیب می‌شود، این درخشندگی و برق را پس از چندی از دست داده و کدر می‌شود. طلا این کاستی را ندارد. اگر هم جلا و پرداخت شود، به درخشندگی و جلای آن افزوده می‌شود. به ویژه این ویژگی در طلای خالص برقرار است و تا مدت طولانی یا حتی دائمی، این درخشندگی در سطح کار حفظ خواهد شد. پس واپسین دلیل گران‌بها بودن این فلزات، رنگ و رخ زیبای آن‌ها است.
این ویژگی‌ها باعث شده که این چند فلز، کاربردهای بسیار گوناگونی پیدا کنند و در تمام زمینه‌ها مانند صنایع نظامی، فضایی، الکترونیک، در شاخه‌های مختلف صنعت و علم، در آزمایشگاه‌های دقیق و همینطور در طلا و جواهرسازی و زیورآلات و دیگر هنرها مانند چاپ کتاب‌های زرکوب که با طلای مایع نوشته می‌شوند (در گذشته مانند شاهنامه بایسنقری)، در ساخت لوستر، سرامیک‌سازی، گوشی‌های همراه و… ردپایی را از آن‌ها ببینیم.
با توجه به این ویژگی‌هایی که گفته شد، این فلزها در اقتصاد نیز نقش مهمی را ایفا می‌کنند. به ویژه در بانک‌های مرکزی کشورها، شمش‌ها با اندازه‌های مختلف، به عنوان پشتوانه اسکناس نگهداری می‌شوند، زیرا که این فلزهای گران‌قیمت به ویژه طلا، ارزش ذاتی دارند. در شرایطی که بحران‌های اقتصادی وسیاسی، جنگ و ناآرامی و.. پدید می‌آید و به دنبال آن قیمت سهام، پول آن کشور، املاک و نظایر آن کاهش پیدا می‌کند، قیمت این فلزهای گران‌قیمت افزایش پیدا می‌کند و تقاضای بیشتری برایش به وجود می‌آید. بازارهای جهانی به این فلزها بسیار متکی هستند و به عنوان یک عامل قوی در اقتصاد عمل می‌کنند. این فلزها حتی پشتوانه خانواده‌ها و افراد هستند و نوعی پس‌انداز مطمئن به شمار می‌روند.
دلایل بسیار دیگری برای گران‌قیمت بودن این فلزها وجود دارند، اما این چند تا مهمترین آن‌ها به شمار می‌روند.
