معرفی جامع ابزارهای اولیه طلا و جواهر سازی
همه ابزارهایی که برای شروع نیاز دارید
در این پست ابزارهای اولیه مورد نیاز برای شروع به کار طلا و جواهر سازی را بررسی می‌کنیم.
بسیاری از کسانی که قصد شروع دارند تا مهارت طلا و جواهر سازی را بیاموزند، از وسایل ابتدایی مورد نیاز این حرفه پرسش می‌کنند. در این پست به طور جامع وسایل و ابزارهای مورد نیاز را معرفی خواهیم کرد. تلاش خواهیم کرد که ابزارهای ارزان‌تر و در دسترس‌تر را بررسی کنیم.
ما قبلا در یوتیوب به بسیاری از این ابزارها پرداختیم. اگه به یوتیوب دسترسی دارید، می‌توانید فیلم معرفی ابزارها را در آنجا مشاهده کنید.
کار با این ابزارها را در پست‌های آینده به شما آموزش خواهیم داد.
ابزارهای سنجش
کولیس
یک ابزار اندازه‌گیری دقیق است که در طلا و جواهر سازی بسیار کاربرد دارد. با کولیس سه نوع اندازه‌گیری را می‌توان انجام داد: قطر بیرونی، قطر داخلی و عمق. کولیس‌های دستی معمولا تا 0.02 (در بعضی 0.05) میلیمتر را می‌توانند بسنجند. کولیس‌های دیجیتال معمولا تا 0.01 میلیمتر را نشان می‌دهند.
نوع دستی و نوع دیجیتال آن را در عکس مشاهده می‌کنید.
کولیس خرچنگی
این ابزار در اندازه‌گیری قطعه‌هایی که دارای انحنا و یا لبه است و ضخامت آن با کولیس معمولی قابل اندازه‌گیری نیست، به کار می‌رود. کولیس خرچنگی تا 0.1 میلیمتر را می‌تواند بسنجد.
میل‌نمره و حلقه‌نمره
میل‌نمره ابزاری است که سایز انگشتر را می‌سنجد. این ابزار، دارای شاخص‌هایی بر مبنای میلیمتر، قطر داخلی دایره و دو واحد قراردادی است.
حلقه‌نمره ابزاری است که سایز انگشت را می‌سنجد. واحدهای به کار رفته در این ابزار، همانند واحدهای به کار رفته در میل‌نمره است.
ریز سنج (میکرومتر)
از این ابزار امروزه کمتر استفاده می‌شود و بیشتر برای سنجش ضخامت است. معمولا تا 0.01 میلیمتر را می‌تواند نشان دهد.
ترازو
از آنجایی که طلا و جواهر بسیار گرانبها هستند، نیازمند سنجش اندازه‌های بسیار ریز و کوچک آن‌ها هستیم. به همین دلیل از ترازوهای دیجیتال استفاده می‌کنیم. ترازوهای موجود در بازار معمولا تا 0.01 گرم را می‌سنجند. این ترازوها تا 00 (دو صفر) بعد از ممیز را نشان می‌دهند. اما ترازوهای دقیق‌تر که البته گران‌تر هم هستند، تا 0.001 گرم را می‌سنجند و تا 000 (سه صفر) پس از ممیز را نشان می‌دهند. در روی این ترازوها، واحدهای سنجش مختلفی وجود دارد که با یک کلید می‌توانید آن را انتخاب کنید. مانند گرم، انس، قیراط و… .
در گذشته از ترازوهای شاهین‌دار برای سنجش وزن استفاده میشد.
ابزارهای شکل‌دهنده
میل انگشتر
به کمک این ابزار فولادی، حلقه‌های انگشتر و غیره را می‌توان به کمک چکش کاملا گرد و دایره ساخت. از کارهای دیگر این ابزار، گشاد کردن قطر داخل حلقه‌هاست. روی برخی از میل انگشترها، اندازه‌های مختلف، درجه‌بندی شده است.
میل النگو
برای گرد کردن و گشاد کردن حلقه‌های بزرگ، مانند النگوها، به کمک چکش از این ابزار استفاده می‌شود (همانند میل انگشتر). روی برخی از میل النگوها، اندازه‌های مختلف، درجه‌بندی شده است.
قالب خوشه (نیم‌کره) و سُمبه
قالب خوشه برای تهیه شکل‌های انحنادار و نیم‌کره، به کمک چکش و سمبه به کار می‌رود. جنس آن معمولا از فولاد است و شکل‌ها، انواع و اندازه‌های مختلفی از این ابزار در بازار هست.
سُمبه ابزاریست فولادی که به کمک آن و چکش و قالب نیم‌کره و نیم‌لوله، قطعه‌ها را شکل می‌دهند.
قالب سوسماری (نیم لوله)
این ابزار برای تهیه شکل‌های انحنادار و نیم‌لوله‌ای، به کمک چکش و سمبه به کار می‌رود. جنس آن معمولا از فولاد است و شکل‌ها و انواع مختلفی از این ابزار موجود است.
حدیده و زرکش
حدیده‌ها، ابزارهایی فولادی هستند با روزنه‌هایی به شکل‌های مختلف (دایره، مربع، مثلث، نیم‌دایره و…) و اندازه‌های گوناگون که شماره‌بندی شده‌اند و برای شکل‌دهی مفتول‌ها، لوله‌ها و پروفیل‌ها با کمک انبری به نام دستکش حدیده (زرکش) به کار می‌رود.
ما حدیده‌های با روزنه‌های کوچک‌تر را برای تهیه مفتول و حدیده‌ها با روزنه‌های گشادتر را برای تهیه لوله به کار می‌بریم.
چکش‌ها
چکش‌ها برای شکل دادن و آهنگری در جواهر سازی به کار می‌روند. انواع و اندازه‌های مختلفی دارند.
صفحه آهنی
این ابزار فولادی برای صاف‌کاری و میزان کردن قطعه به کمک چکش، به کار می‌رود. در برخی کارگاه‌ها، از صفحه زیرین اتو (قسمت فولادی اتو) هم به همین منظور استفاده می‌گردد.
سوپاپ
سوپاپ‌ها از جنس فولاد هستند و یکی از قطعه‌های موتور خودروها و کامیون‌ها هستند که ما برای شکل‌دهی در طلا و جواهر سازی از آن استفاده می‌کنیم. با این ابزار معمولا قطعه را روی صفحه آهنی صاف و تخت کرده و همینطور برای ساخت انگشتر تمام دامله، با کمک قالب خوشه نیم‌کره و چکش، از آن استفاده می‌کنیم.
چرخ نَوَرد
چرخ نورد ابزاری است که به کمک یک دسته، دو غلتک فولادی را در خلاف جهت هم می‌چرخاند و قطعه‌های فلزی را (طلا، نقره، برنج و…) به سه صورت صفحه، مفتول چهارگوش و کیمین با اندازه‌های مختلف شکل‌دهی می‌کند. هرگز نباید فلزهای سخت مانند فولاد، استیل و حتی نیکل را با آن نورد کرد، چون که به غلتک‌ها (توپی) آسیب می‌زنند.
چرخ نورد دارای دو نوع دستی و برقی می‌باشد که معمولا نوع دستی آن برای کارگاه‌های کوچک و نوع برقی آن برای کارگاه‌های بزرگ‌تر است.
ابزارهای لایه‌بردار
فرز
فرزها ابزارهایی برقی هستند که به کمک موتور الکتریکی، ایجاد دوران کرده و با همین دوران و همچنین مَته‌هایی که به آن متصل می‌شود، می‌تواند سوراخ‌کاری، لایه‌برداری و جلاکاری را انجام دهد. البته در کارگاه‌ها از دستگاه موتور پرداخت برای جلاکاری استفاده می‌کنند، ولی چون هدف ما استفاده از ابزارهای ارزان و در دسترس می‌باشد، فرز همان کار موتور پرداخت را هم البته با کیفیت پایین‌تر می‌تواند انجام دهد.
دارای شکل، قدرت و سرعت‌های متفاوتی هستند که معمولا این اطلاعات روی فرز درج می‌شود. فرزها دارای نوع آویز و رومیزی می‌باشند.
سوهان‌ها و سوهانچه‌‌ها
سوهان‌ها ابزارهای فولادی هستند برای لایه‌برداری از قطعه. دارای شماره‌بندی هستند و شماره 0 (صفر) بسیار زبر و با آج درشت می‌باشند و هرچه به سمت شماره‌های بالاتر می‌رویم، نرم‌تر می‌شوند. بدین ترتیب سوهان با شماره 6 بسیار نرم و با آج ریز می‌باشد.
سوهان اندازه‌های بزرگ این ابزار، و سوهانچه، اندازه‌های کوچک آن است. سوهان شکل‌های متنوع و مختلفی دارد، از قبیل سوهان تخت، نیم‌گرد، سه‌پهلو، دم موشی و… . این تنوع شکل در سوهانچه‌‌ها هم موجود است.
سنباده (پوست)
به کمک سنباده‌ها که دارای نرمی و زبری متفاوتی هستند و این نرمی و زبری با شماره‌بندی بیان می‌شود، خش‌های حاصل از سوهان‌کاری و اره‌کاری و… را از بین می‌بریم. البته خش‌های سنباده بر روی سطح فلز باقی می‌ماند که با سنباده‌های هرچه نرم‌تر، این خش‌ها و ناهمواری‌ها را به کمترین مقدار خود می‌رسانیم.
مته‌ها
ابزارهایی از جنس فولاد یا آلیاژهای دیگر هستند که به کمک دستگاه فرز، بر روی فلزها سوراخ‌کاری و یا لایه‌برداری می‌کنند. انواع و اندازه‌های گوناگونی دارند.
قلم‌ها
این ابزارها که بیشتر برای مخراجکاری (گوهرنشانی) کاربرد دارند، در طلا و جواهر سازی هم به کار می‌روند و جز ابزارهای لایه‌بردار هستند. جنس تیغه فلزی آن‌ها از فولاد است که دسته‌ای معمولا چوبی آن را در بر گرفته است. قلم‌ها انواع گوناگونی دارند، مانند قلم اِنگلا، چاپله، قلم‌ریش و… .
قلم‌های نو، نیازمند آماده‌سازی (چاق کردن) هستند که توسط مخراجکار و جواهرساز به کمک سنگ‌های ساینده انجام می‌گیرد.
ابزارهای بُرش
قیچی زرگری
این ابزار، توانایی برش فلز را دارد و ابزار بسیار ظریفی است، به طوریکه حتی کاغذ را هم می‌توان با آن برش داد. اندازه‌های مختلفی دارد و کار با آن نیازمند مهارت است. البته برای ایمنی دست و انگشتان، باید موارد ایمنی را رعایت کرد.
کمان‌ارّه و تیغ‌‌ارّه
کمان اره، ابزاری است برای برش دادن قطعه‌های فلزی، که دارای دو فَک جلو و عقب می‌باشد که به کمک این فک‌ها، تیغ‌اره را نصب کرده و عمل برشکاری را با حرکت رفت و برگشتی انجام می‌دهیم. تیغ‌اره‌ها، دارای شماره‌بندی، هستند که شماره‌های بالای 0 (صفر) ، ضخیم‌تر و شماره‌های نازک‌تر، به صورت 0، 00 ، 000 و 0000 و… می‌باشند.
تیغ‌اره‌های آلمانی و سوییسی، دارای کیفیت بالا و تیغ‌اره‌های هندی موجود در بازار، دارای کیفیت‌های پایین‌تری هستند.
ابزارهای لحیم‌کاری و حرارت‌دهی
مشعل گازی (تورچ)
در طلا و جواهرسازی، نیازمند مشعلهایی هستیم که با آن‌ها عملیات لحیم‌کاری، جوشکاری و حرارت‌دهی را انجام دهیم که انواع گوناگونی دارند. این ابزار از یک کپسول گاز، رگولاتور فشار قوی، شیلنگ فشار قوی و یک مشعل (تورچ) تشکیل می‌شود و با کمک آن، دو قطعه را به هم لحیم می‌کنیم یا قطعه را حرارت می‌دهیم (می‌تابانیم) و… .
مشعل‌ها دارای اندازه‌ها و انواع مختلف و با شعله‌های متفاوت می‌باشند که بر اساس نیازمان از آن‌ها استفاده می‌کنیم.
فندک‌های جوشکاری
یکی دیگر از ابزارهای لحیم‌کاری، جوشکاری و حرارت‌دهی، فندک‌های جوشکاری می‌باشند که هربار مخزن آن‌ها باید از گاز پر شود. دارای اندازه‌های مختلف، و شعله‌های بزرگ و کوچک می‌باشند که بر اساس نیازمان از هر کدام از آن‌ها استفاده می‌کنیم.
سَره اسمیت
سره اسمیت فقط با گاز کار نمی‌کند، بلکه به کپسول هوا هم نیاز دارد. مخلوط هوا و گاز از دو شیلنگ مختلف (سبز و قرمز) به مشعل آمده و در آنجا با هم مخلوط می‌گردد و شعله‌ای داغ، متراکم و کوتاه به ما می‌دهد و به کمک این شعله، لحیم‌کاری و جوشکاری ظریف انجام می‌دهیم (درست مانند هوا گاز که برای ذوب‌کاری به کار می‌رود).
اسمیت، سره‌های مختلفی دارد که اندازه شعله‌ها، در آن‌ها با هم متفاوت است و بر اساس نیازمان از یکی از سره‌ها استفاده می‌کنیم.
چِفت
چفت ابزاری است فلزی، برای گرفتن قطعه‌های ریز (مانند تکه‌های لحیم). با این ابزار لحیم‌گذاری انجام می‌شود و قطعه‌های داغ را جابه‌جا می‌کنیم. چفت بلند بیشتر در ذوب فلز به کار می‌رود. چفت‌ها انواع مختلفی دارند؛ از جمله سر صاف، سر کج و فنری که مدل فنری بیشتر یک نوع گیره محسوب می‌شود.
تخته بوری و کاسه آب تنه‌کار
تخته بوری یک قطعه عایق حرارتی است که برای لحیم‌کاری و عملیات حرارتی قطعه، از آن استفاده می‌کنیم. دارای اندازه‌ها، ضخامت‌ها و جنس‌های گوناگون است.
کاسه آب تنه‌کار از جنس استیل، آلومینیوم، چینی، سرامیک یا شیشه می‌تواند باشد. برای تهیه آب تنه‌کار که از محلول درون آن در لحیم‌کاری استفاده می‌کنیم، مقداری تنه‌کار خشک و آب را با هم جوشانده، تا تنه‌کار در آن آب حل شده و قابل استفاده باشد.
امروزه آب تنه‌کارهای آماده و بسته‌بندی شده در بازار موجود است که کیفیت قابل قبولی دارند.
میز ذوب‌کاری
میز ذوب
در روی میز ذوب عمل ذوب‌کاری و ریخته‌گری فلزها انجام می‌گردد. میز ذوب بهتر است از جنس فلز باشد. اما اگر چوبی است، یک صفحه فلزی بر روی میز گذاشته تا از سوختن و کثیف شدن میز جلوگیری شود. میز ذوب شامل هوا – گاز، بوته‌ها، ریژه، چِفت بلند، میله استیل هم‌زدن (یا میله زغال هم‌زن)، روغن‌دان، پودرهای ذوب‌کاری (کمک‌ذوب‌ها) شامل پودر تنه‌کار، پودر اسیدبوریک و بوره می‌باشد.
هوا – گاز
از آنجایی که این ابزار قادر به تولید دمای بالا می‌باشد، برای ذوب‌کاری فلزها به کار می‌رود و شامل یک کپسول اکسیژن، مانومتر، شلنگ دوقلو فشار قوی به طول کافی، کپسول گاز، رگولاتور فشار قوی و سرپیک (مشعل) می‌باشد.
بوته
ابزاری است در شکل‌ها و اندازه‌های متفاوت و مقاوم در برابر حرارت، که فلزها را در درون آن ذوب می‌کنیم. به کمک دسته گیرنده، آن را حرکت داده و ریخته‌گری می‌کنیم.
ریژه
قالبی فلزی است که بیشتر از جنس آهن و یا چدن می‌باشد. دارای شیارها و حفره‌هایی است که شکل‌های مختلفی دارد و فلزهای ریخته‌گری شده در آن، شکل مربوطه را به خود می‌گیرد و منجمد و سرد می‌شود. ریژه انواع مختلف دارد؛ مانند ریژه‌های تخت، ریژه‌های کتابی و … .
ابزارهای رسم
پرگار فلزی
پرگار فلزی بیشتر برای رسم خط روی فلزها به کار می‌روند. معمولا جنس آن‌ها از فولاد است و اندازه‌های مختلفی هم دارد. پرگارهای آلمانی بهترین نوع و کیفیت را دارند، ولی پرگارهای موجود در بازار، اغلب هندی و یا چینی می‌باشند.
ماژیک سی دی
در هنگام کار نیازمند ایجاد نشانه‌ها و یا خطوطی هستیم که باید در روی قطعه مشخص شود، ولی ماندگاری بالایی داشته باشد و از روی سطح فلز پاک نشود. به همین دلیل ماژیک‌های سی دی این کار را برای ما انجام می‌دهند.
سایر
انبرها
این ابزارها برای گرفتن قطعه‌های طلا و جواهر و کار روی آن‌ها استفاده می‌شوند. دارای شکل‌های مختلف مانند دَم‌پهن، دَم‌باریک، دَم‌مفتول (دَم‌گرد) و… می‌باشد. انبرها کارکردهای گوناگونی دارند.
نَت فلزی و نَت چرمی
از انواع نَت برای جمع‌آوری و حفظ ذره‌های (سَواله) فلزهایی که در حال کار با آن‌ها هستیم، استفاده می‌کنیم. به علت گران بودن فلزهای مورد نظر، با جمع‌آوری این سواله‌ها می‌توان آن‌ها را دوباره ذوب و یک‌پارچه کرد و مورد استفاده دوباره قرار داد.
دماغه‌ها
یک نوع این دماغه‌ها، تکیه‌گاهی است ثابت و نصب شده روی میز کار، برای سوهان‌کاری، اره‌کاری، فرزکاری و… . ما به این نوع، دماغه سوهان‌کاری می‌گوییم. نوع دیگری از دماغه که به کمک یک پیچ به میز کار به طور موقت متصل می‌شود و با آن اره‌کاری‌های دقیق را انجام می‌دهیم. پس از پایان کار، از میز جدایش می‌کنیم.
فرچه و سَواله جمع کن
از آنجا که در طلا و جواهرسازی، با فلزهای گرانبها سر و کار داریم، و در روند ساخت به وسیله ابزارهای مختلف، تولید سَواله (ذرات ریز فلز که توسط سوهان و اره و… ایجاد می‌شود) می‌گردد، ما بایستی که این سواله‌ها را کاملا جمع‌آوری کرده و دوباره ذوب کنیم تا فلز یک‌پارچه‌ای به دست آوریم. به همین علت با فرچه و سواله‌جمع‌کن که مانند جارو و خاک‌انداز عمل می‌کنند، آن‌ها را جمع‌آوری و در ظرفی نگهداری می‌کنیم تا به موقع آن‌ها را ذوب و یک‌پارچه کنیم.
فرچه‌ها
فرچه‌ها در طلا و جواهر سازی انواع گوناگون و کاربردهای مختلف دارند و به دو دسته فرچه‌های دستی و فرچه‌هایی که به ماشین متصل هستند، تقسیم می‌شوند. فرچه‌ها در براق‌کاری، جلاکاری و ایجاد بافت و مات‌کاری و… کاربرد دارند.
یک قسمت کوچک فیلم کار کردن با هر کدام از این ابزارها را ارائه میدادید عالی میشد.
کار با بسیاری از ابزارها در یوتیوب ما قرار داده شده. در آینده هم برای هر کدوم از این ابزارها یک پست جداگانه خواهیم داشت
عالی بود.
درود به شما دوست گرامی.
میکرو موتور کاربردی تره یا موتور آویز
میکرو موتور کار موتور آویز رو راه نمیندازه؟چون لرزش کمتری داره؟به توان موتور آویز نیاز هست؟
درود به شما. موتورآویز بهتره و قوی‌تر. اما اگه لرزش اون براتون مزاحمت ایجاد می‌کنه، می‌تونید به جاش از فرزهای رومیزی کره‌ای استفاده کنید که دور موتور بالایی دارند و کم‌صدا هستند.
کامل و بی نقص ممنونم از مطالب. ۱۴۰۲.۱۰.۲۲
درود به شما دوست گرامی
سلام. مطالب‌تون بسیار عالیه
درود بر شما دوست گرامی